CDC’s Division of Cancer Prevention and Control.
Tổng hợp bởi TS.BS. Tuấn Trần, cập nhật tháng 1 năm 2020.
Phụ nữ có tiền sử gia đình bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng sẽ có nhiều xác suất mắc các bệnh ung thư này hơn.
Thu thập tiền sử sức khỏe gia đình có thể giúp bạn tìm ra liệu mình có nguy cơ mắc bệnh cao hơn không và giúp bạn thực hiện các bước để giảm rủi ro.
1 . Cơ bản về ung thư vú & buồng trứng (UTVBT) di truyền:
Mỗi năm, hơn 200.000 phụ nữ ở Hoa Kỳ biết rằng họ bị ung thư vú và hơn 20.000 phát hiện ra họ bị ung thư buồng trứng. Trong khi hầu hết các bệnh ung thư này xảy ra một cách tình cờ, một số là do di truyền, nghĩa là chúng được gây ra bởi những thay đổi gen (được gọi là đột biến) được truyền lại trong gia đình.
Các lựa chọn y tế hiệu quả có sẵn cho những phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh ung thư vú & ung thư buồng trứng (UTVBT) do di truyền có thể làm cho họ ít mắc các bệnh ung thư này hơn. Vì vậy, tất cả phụ nữ nên tìm hiểu về tiền sử sức khỏe gia đình của họ về UTVBT để biết liệu họ có thể có nguy cơ bị UTVBT di truyền hay không.
Bước đầu tiên để biết bạn có nguy cơ mắc bệnh hay không là thu thập tiền sử sức khỏe gia đình về UTVBT. Nếu tiền sử sức khỏe gia đình của bạn cho thấy bạn có thể có nguy cơ bị UTVBT do di truyền, bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến tư vấn gen và xét nghiệm gen.
2 . Các gen BRCA1 và BRCA2
Các gen thường bị ảnh hưởng nhất trong UTVBT di truyền là gen ung thư vú 1 (BRCA1) và ung thư vú 2 (BRCA2). Khoảng 3% trường hợp ung thư vú (khoảng 6.000 phụ nữ mỗi năm) và 10% ung thư buồng trứng (khoảng 2.000 phụ nữ mỗi năm) là do đột biến ở gen BRCA1 và BRCA2.
Thông thường, gen BRCA1 và BRCA2 bảo vệ bạn khỏi mắc một số bệnh ung thư. Nhưng một số đột biến trong gen BRCA1 và BRCA2 ngăn chúng hoạt động bình thường, do đó nếu bạn thừa hưởng một trong những đột biến này, bạn có nhiều khả năng bị ung thư vú, buồng trứng và các bệnh ung thư khác. Tuy nhiên, không phải ai thừa hưởng đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 sẽ bị ung thư vú hoặc buồng trứng.
Mọi người đều có hai bản sao của gen BRCA1 và BRCA2, một bản sao được thừa hưởng từ mẹ và một bản sao từ cha. Ngay cả khi một người thừa hưởng đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 từ cha hoặc mẹ, họ vẫn có bản sao bình thường của gen BRCA1 hoặc BRCA2 từ cha mẹ còn lại. Ung thư xảy ra khi một đột biến thứ hai xảy ra ảnh hưởng đến bản sao bình thường của gen, do đó người đó không còn gen BRCA1 hoặc BRCA2 hoạt động bình thường. Không giống như đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 được di truyền, đột biến thứ hai sẽ không hiện diện khắp cơ thể của người đó mà chỉ hiện diện trong mô ung thư (điều đáng chú ý).
Bạn và các thành viên trong gia đình có nhiều khả năng bị đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 nếu gia đình bạn có tiền sử ung thư vú hoặc buồng trứng. Các thành viên trong gia đình thừa hưởng đột biến BRCA1 và BRCA2 thường có chung một đột biến. Nếu một trong các thành viên trong gia đình của bạn có đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 đã biết, các thành viên khác trong gia đình được xét nghiệm gen nên kiểm tra xem có đột biến đó không.
UTVBT cũng có thể do đột biến ở các gen khác ngoài BRCA1 và BRCA2. Điều này có nghĩa là trong một số gia đình có tiền sử UTVBT, các thành viên trong gia đình sẽ không có đột biến gen BRCA1 hoặc BRCA2, nhưng có thể có đột biến ở một trong những gen khác. Những đột biến này có thể được xác định thông qua kiểm tra gen bằng cách sử dụng bảng đa gen, tìm kiếm các đột biến trong một số gen khác nhau cùng một lúc.
Khi thu thập tiền sử sức khỏe gia đình của bạn:
• Bao gồm cha mẹ, chị em gái, anh em, con cái, ông bà, cô dì, chú bác, cháu gái và cháu trai của bạn
• Liệt kê bất kỳ bệnh ung thư nào mà mỗi người thân mắc phải và họ được chẩn đoán ở độ tuổi nào. Đối với những người thân đã mất thì liệt kê tuổi và nguyên nhân chết.
• Hãy nhớ rằng nguy cơ ung thư vú và ung thư buồng trứng không chỉ đến từ phía gia đình của mẹ bạn —phải tính luôn từ phía gia đình của bố bạn!
• Cập nhật lịch sử sức khỏe gia đình của bạn một cách thường xuyên và cho bác sĩ của bạn biết về bất kỳ trường hợp ung thư vú, buồng trứng hoặc ung thư khác mới.
Thông tin lịch sử sức khỏe cá nhân và gia đình của bạn có thể giúp bác sĩ quyết định có giới thiệu bạn đến tư vấn gen để tìm hiểu xem xét nghiệm gen có phù hợp với bạn hay không.
Điều quan trọng cần biết là không phải ai thừa hưởng đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 đều sẽ bị ung thư vú hoặc buồng trứng. Ngoài ra, không phải tất cả các dạng ung thư vú hoặc buồng trứng di truyền đều do đột biến gen BRCA1 và BRCA2.
3 . Nam giới có thể bị ung thư vú không?
Mặc dù ung thư vú phổ biến hơn nhiều ở phụ nữ, nhưng nam giới mang đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 có nhiều khả năng bị ung thư vú hơn những nam giới khác. Ngoài ra, nam giới có đột biến BRCA có nhiều khả năng bị ung thư tuyến tiền liệt hơn. Cả nam giới và phụ nữ mang đột biến BRCA đều có nhiều khả năng bị ung thư tuyến tụy.
Bạn có thể thừa hưởng BRCA1, BRCA2 và các đột biến khác từ mẹ hoặc cha của bạn, vì vậy hãy có thông tin từ cả hai bên gia đình khi thu thập tiền sử sức khỏe gia đình của bạn. Bao gồm thông tin về cha mẹ, chị em gái, anh em, con cái, ông bà, cô, chú, cháu, cháu và cháu của bạn. Bao gồm thông tin về tổ tiên của bạn, nếu bạn biết. Đột biến BRCA1 và BRCA2 phổ biến hơn ở những người có nguồn gốc Do Thái Ashkenazi hoặc Đông Âu. Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn lo lắng về tiền sử sức khỏe gia đình của mình, đặc biệt nếu bạn hoặc người thân của bạn có hoặc mắc bất kỳ bệnh nào sau đây:
• Ung thư vú, đặc biệt ở độ tuổi trẻ hơn (50 tuổi trở xuống)
• Ung thư buồng trứng, phúc mạc hoặc ống dẫn trứng
• Ung thư vú ba âm tính (Ung thư ba âm tính là một loại ung thư vú thiếu thụ thể estrogen [estrogen receptors], thụ thể progesterone [progesterone receptors] và thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì 2 [human epidermal growth factor receptors 2] ở người)
• Ung thư ở cả hai vú
• Ung thư vú ở người thân nam
• Nhiều bệnh ung thư trong gia đình, bao gồm ung thư vú, tuyến tiền liệt cấp độ cao hoặc ung thư tuyến tụy
• Do Thái Ashkenazi hoặc tổ tiên Đông Âu
• Một đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 đã biết trong gia đình
4 . Nếu Tiền sử Sức khỏe Gia đình của Bạn về Ung thư Vú là Nguy cơ Trung bình
Hầu hết phụ nữ có tiền sử UTV trong gia đình có nghĩa là họ có nguy cơ mắc bệnh trung bình.
Đột biến BRCA1 và BRCA2 phổ biến hơn ở phụ nữ gốc Do Thái Ashkenazi hoặc Đông Âu. Điều này có nghĩa là phụ nữ có nguồn gốc Do Thái Ashkenazi hoặc Đông Âu có nhiều khả năng bị đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 hơn những phụ nữ có tổ tiên khác có tiền sử sức khỏe gia đình tương tự. Do đó, tiền sử sức khỏe gia đình được coi là nguy cơ trung bình đối với hầu hết phụ nữ có thể được coi là nguy cơ cao đối với bạn vì gốc gác Do Thái Ashkenazi hoặc Đông Âu của bạn.
Và vì thế, nếu có cha mẹ, anh chị em ruột hoặc con bị ung thư vú, bạn có nguy cơ cao bị ung thư vú. Dựa trên các khuyến nghị hiện tại, bạn nên cân nhắc về việc bắt đầu kiểm tra nhũ ảnh ở độ tuổi 40.
5 . Nếu bạn có tiền sử gia đình bị ung thư vú hoặc những thay đổi trong gen BRCA1 và BRCA2 của bạn, bạn có thể có nguy cơ UTVBT cao hơn.
Nói chuyện với bác sĩ của bạn về những cách giảm nguy cơ này
• Các loại thuốc ngăn chặn hoặc giảm estrogen trong cơ thể bạn.
• Phẫu thuật để giảm nguy cơ UTVBT
– Cắt bỏ vú dự phòng (dự phòng) (loại bỏ mô vú).
– Cắt bỏ vòi trứng dự phòng (phòng ngừa) (cắt bỏ buồng trứng và ống dẫn trứng) [prophylactic salpingo-oophorectomy]
Điều quan trọng là bạn phải biết tiền sử gia đình của mình và nói chuyện với bác sĩ về việc sàng lọc và các cách để có thể giảm nguy cơ mắc bệnh.
6 . Tư vấn gen (genetic counseling):
Tư vấn gen có thể cung cấp câu trả lời cho những câu hỏi như sau:
• Bạn có tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú, buồng trứng, hoặc các bệnh ung thư khác do tiền sử sức khỏe cá nhân hoặc gia đình của bạn không?
• Các gen BRCA1 và BRCA2 là gì và chúng liên quan như thế nào đến bệnh ung thư?
• Có thể ung thư vú, buồng trứng hoặc các bệnh ung thư khác trong gia đình bạn là do đột biến ở các gen khác ngoài BRCA1 và BRCA2 không?
• Khả năng bạn có BRCA1, BRCA2 hoặc đột biến di truyền khác là bao nhiêu?
• Nếu bạn có BRCA1, BRCA2, hoặc đột biến di truyền khác, khả năng bạn bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng là bao nhiêu?
• Kết quả xét nghiệm gen ung thư vú và ung thư buồng trứng di truyền sẽ ảnh hưởng đến các thành viên trong gia đình bạn như thế nào?
• Ai trong gia đình bạn nên là người đầu tiên làm xét nghiệm gen cho bệnh ung thư vú và buồng trứng di truyền?
• Làm thế nào chính xác là xét nghiệm di truyền cho ung thư vú và buồng trứng di truyền?
• Các kết quả có thể có của xét nghiệm gen đối với ung thư vú và buồng trứng di truyền và chúng có ý nghĩa gì?
• Những rủi ro và hạn chế tiềm ẩn của xét nghiệm gen đối với ung thư vú và buồng trứng di truyền là gì?
• Làm thế nào để biết bạn mang gen BRCA1, BRCA2 hoặc đột biến di truyền khác giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư?
• Nếu bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng, làm thế nào để biết liệu bạn có mang gen BRCA1 đột biến, BRCA2 đột biến hoặc gen đột biến khác ảnh hưởng đến kế hoạch điều trị của bạn hay không?
• Nếu bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng, thì khả năng bạn sẽ bị lại ung thư là bao nhiêu?
Hầu hết các trường hợp ung thư vú và ung thư buồng trứng không phải do đột biến gen. Ngoài ra, xét nghiệm gen có thể sẽ không tìm ra nguyên nhân cho tất cả các bệnh ung thư vú và ung thư buồng trứng do di truyền.
Nếu bạn quyết định làm xét nghiệm di truyền cho bệnh ung thư vú hoặc buồng trứng di truyền, tư vấn gen bổ sung sau khi xét nghiệm có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa của kết quả xét nghiệm.
7 . Thông thường, xét nghiệm gen được khuyến khích nếu bạn có:
• Tiền sử sức khỏe gia đình về ung thư vú và buồng trứng
• Tiền sử sức khỏe gia đình vừa phải mắc bệnh ung thư vú và ung thư buồng trứng và có nguồn gốc là người Do Thái Ashkenazi hoặc Đông Âu
• Tiền sử cá nhân bị ung thư vú và đáp ứng các tiêu chí nhất định (liên quan đến tuổi chẩn đoán, loại ung thư, sự hiện diện của một số bệnh ung thư khác hoặc ung thư ở cả hai vú, tổ tiên và tiền sử sức khỏe gia đình)
• Tiền sử cá nhân về ung thư buồng trứng, ống dẫn trứng hoặc ung thư phúc mạc nguyên phát
• BRCA1, BRCA2 đã đột biến hoặc đột biến gen khác trong gia đình bạn
8 . Tư vấn gen sau khi xét nghiệm gen :
Tư vấn gen sau XN gen rất quan trọng để giúp bạn hiểu kết quả xét nghiệm và quyết định các bước tiếp theo cho bạn và gia đình.
8.1. Nếu bạn có kết quả xét nghiệm dương tính, xét nghiệm cho thấy rằng bạn có một đột biến được biết là gây ra UTVBT di truyền.
8.1.1. Ý nghĩa của nó đối với bạn:
- Bạn có thể thực hiện các bước để giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư hoặc phát hiện sớm bệnh ung thư nếu bạn mắc bệnh.
- Nếu bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng, kết quả xét nghiệm dương tính có thể giúp bạn đưa ra quyết định điều trị.
8.1.2. Ý nghĩa của nó đối với gia đình bạn:
- Nếu các thành viên khác trong gia đình quyết định làm xét nghiệm gen, xét nghiệm của họ sẽ kiểm tra xem có đột biến giống bạn không.
- Bố mẹ, con cái, chị em gái và anh em của bạn, mỗi người có 1 trong 2 (50%) khả năng bị đột biến giống nhau.
8.2. Nếu bạn có kết quả xét nghiệm âm tính, xét nghiệm không tìm thấy đột biến. Tuy nhiên, điều này có ý nghĩa gì đối với bạn phụ thuộc vào việc bạn đã bị ung thư vú hay ung thư buồng trứng hay chưa và liệu một người thân khác được biết là có đột biến hay không.
8.2.1. Nếu bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng:
8.2.1.1. Ý nghĩa của nó đối với bạn:
- Kết quả âm tính có nghĩa là xét nghiệm không tìm thấy đột biến gây ra bệnh ung thư của bạn.
- Có thể làm thêm xét nghiệm.
8.2.1.2. Ý nghĩa của nó đối với gia đình bạn:
- UTVBT trong gia đình bạn ít có khả năng là do đột biến di truyền, trừ khi người thân khác được biết là có đột biến.
- Xét nghiệm di truyền ở những thành viên trong gia đình bạn không bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng không có khả năng hữu ích, trừ khi người thân khác được biết là có đột biến.
- Trong một số trường hợp, xét nghiệm vẫn có thể hữu ích cho một thành viên khác trong gia đình bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng. Điều này là do vẫn có thể có một đột biến di truyền trong gia đình của bạn, nhưng bạn đã không thừa hưởng nó.
8.2.2. Nếu bạn không bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng:
8.2.2.1. Ý nghĩa của nó đối với bạn:
8.2.2.1.1. Nếu một đột biến chưa được tìm thấy ở một thành viên khác trong gia đình:
Kết quả xét nghiệm âm tính được coi là không có thông tin vì kết quả có thể có nghĩa là:
Các bệnh ung thư vú và ung thư buồng trứng trong gia đình bạn là do một trong những đột biến có trong xét nghiệm gen nhưng bạn không thừa hưởng đột biến đó.
HOẶC LÀ
- Các bệnh ung thư vú và ung thư buồng trứng trong gia đình bạn không phải do đột biến đã được đưa vào xét nghiệm gen.
- Bạn vẫn được coi là có nhiều nguy cơ mắc các bệnh ung thư di truyền trong gia đình bạn. Mức độ rủi ro, các lựa chọn sàng lọc và phòng ngừa thích hợp, sự cần thêm xét nghiệm gen sẽ khác nhau đối với mỗi người và mỗi gia đình.
8.2.2.1.2. Nếu một đột biến đã được tìm thấy ở một thành viên khác trong gia đình và xét nghiệm cho thấy bạn không có đột biến đó:
Bạn không có nguy cơ mắc bệnh ung thư vú hoặc buồng trứng cao hơn người bình thường. Bạn cũng không thể truyền đột biến cho con cái của bạn vì bạn không có.
8.3. Nếu bạn có kết quả có ý nghĩa không chắc chắn (variant of uncertain significance (VUS) result):
Xét nghiệm đã tìm thấy đột biến ở một trong những gen liên quan đến ung thư vú và buồng trứng di truyền, nhưng liệu đột biến đó có gây ung thư hay không thì vẫn chưa rõ. Một số đột biến ngăn cản các gen hoạt động bình thường, trong khi những đột biến khác không có tác dụng. Không phải lúc nào cũng dễ dàng phân biệt được liệu đột biến gen có tác hại hay không.
Ý nghĩa của nó đối với bạn:
- Nếu bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng, không rõ liệu đột biến được tìm thấy trong xét nghiệm có gây ra ung thư cho bạn hay không. Xét nghiệm thêm.
- Cho dù bạn đã bị ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng hay chưa, bạn vẫn được coi là có nhiều nguy cơ mắc các bệnh ung thư di truyền trong gia đình bạn. Mức độ rủi ro, các lựa chọn sàng lọc và phòng ngừa thích hợp, sự cần thêm xét nghiệm gen sẽ khác nhau đối với mỗi người và mỗi gia đình.
Tuy nhiên, mình cần phải nhớ những điều cơ bản sau:
Sử dụng tiền sử sức khỏe gia đình sẽ không tìm thấy tất cả mọi người có đột biến BRCA1 hoặc BRCA2. Không phải tất cả mọi người có đột biến BRCA1 hoặc BRCA2 đều có tiền sử gia đình mắc bệnh UTVBT. Một số thậm chí không có tiền sử gia đình về bệnh UTVBT.
References
1. Claudine Isaacs, MD; Suzanne W Fletcher, MD; Beth N Peshkin, MS, CGC. Management of hereditary breast and ovarian cancer syndrome patients with BRCA mutations. UpToDate. July 2014; Accessed 3/10/2015.
2. BRCA1 and BRCA2: Cancer Risk and Genetic Testing. National Cancer Institute. January 2014; http://www.cancer.gov/cancertopics/genetics/brca-fact-sheet.
3. Genetics of Breast and Gynecologic Cancers (PDQ®). National Cancer Institute. 2017; http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/genetics/breast-and-ovarian/HealthProfessional.
4. Daly MB & cols. Genetic/Familial High-Risk Assessment: Breast and Ovarian. National Comprehensive Cancer Network. 2015; https://www.tri-kobe.org/nccn/guideline/gynecological/english/genetic_familial.pdf.
5. Beth N Peshkin, MS, CGC; Claudine Isaacs, MD. BRCA1 and BRCA2: Prevalence and risks for breast and ovarian cancer. UpToDate. July 2014; Accessed 3/10/2015.
6. Genomics & Precision Public Health, Nov. 2017
7. Division of Cancer Prevention and Control, CDC and Prevention, Sep. 2018
8. “Why BRCA 1 & BRCA 2 Mutations Matter”, Division of Cancer Prevention and Control, CDC and Prevention, Apr. 2019
9. “Triple-Negative Breast Cancer”, CDC’s Division of Cancer Prevention and Control, Jul. 2019.
